LIEVELDE - Een prachtig oorlogsmonument werd afgelopen zondag 2 oktober onthuld. Zo mooi als het monument is, zo triest is de reden waarom het er staat. Nabij de plek waar het oorlogsmonument staat, stond tijdens de Tweede Wereldoorlog een Joods werkkamp. Joodse tewerkgestelden werden precies 80 jaar geleden, vanuit het Lieveldse werkkamp, afgevoerd naar een doorgangskamp. In de veronderstelling dat zij herenigd zouden worden met hun familieleden, stapten zij in de trein met eindbestemming kamp Westerbork.
02-10-2022 - Monument voor Joods Werkkamp Lievelde: Dit was een poort naar de hel
Door Dinès Quist
Een levensgrote tak met één blaadje eraan, gesneden uit een Cortens staalplaat, gedenkt vanaf nu de oorlogsslachtoffers van het werkkamp in Lievelde. Het gedenkteken staat naast de kruising van de Lievelderweg en Hamalandweg, vlakbij het stuk grond waar het werkkamp zijn plek had. Het monument wordt op zondagmiddag onthuld door Joep Karnebeek en Joop te Brake. Joop woonde vlakbij het werkkamp en Joep (13) ontwierp het gedenkteken, tijdens een opdracht in de geschiedenisles. De tak staat symbool voor de lijdensweg van de oorlogsslachtoffers, het blaadje staat voor de weinigen die het overleefd hebben, maar ook voor het beetje hoop waar zij zich aan vasthielden.
 |
| Het monument wordt onthuld door ontwerpers Joep Karnebeek (links) en buurtbewoner Joop te Brake. Foto: Dinès Quist. |
80 jaar geleden
Werkgroep ‘Monument Joods werkkamp Lievelde’ heeft zich hard gemaakt voor het monument, dat er eigenlijk al veel eerder had moeten staan. Nu, op de kop af, precies 80 jaar nadat de Joodse mannen vanuit het Joodse werkkamp in Lievelde op de trein naar Westerbork gezet werden, is het een passend moment om het herinneringsmonument te onthullen. Tientallen genodigden komen bijeen bij Loco in Lievelde waar Godfried Nijs het woord voert namens de werkgroep. “Het werkkamp in Lievelde is maar kort in gebruik geweest. Op 18 augustus 1942 komen Joodse mannen aan op station Lievelde, ze krijgen een schep in de hand en moeten diepe afwateringsputten graven.
Duivels plan
De thuis achtergebleven familieleden van de mannen krijgen een brief met treinkaartjes, ‘om herenigd te worden met hun familieleden in de kampen’, zo staat er te lezen. Eindbestemming op de treinkaartjes: Westerbork. Middernacht 2 oktober 1942 worden de Joodse dwangarbeiders onopvallend naar het station van Lievelde gebracht. Van daaruit worden ze doorgevoerd naar kamp Westerbork. In totaal worden op deze manier vanuit heel Nederland in één keer 13.000 Joden in Westerbork samengebracht. Nog diezelfde week beginnen van daaruit de transporten naar de vernietigingskampen in Polen. Vrijwel zeker heeft geen van de dwangarbeiders van werkkamp Lievelde de Tweede Wereldoorlog overleefd.”
 |
| Rijkswerkkamp te Lievelde aan de Schansdijk. Collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam - collectie J. van Velzen. |
Brief uit werkkamp
Maria Monasso leest een bewaard gebleven brief van Aharon Salomon Hartog voor, die hij vanuit het werkkamp schreef. Daaruit klinkt hoop op een goede afloop, helaas is dat geen waarheid geworden. Wethouder Jos Hoenderboom spreekt uit dat het belangrijk is te blijven herinneren wat er gebeurd is en onze vrijheid te koesteren. Vanuit Loco lopen de genodigden in een optocht naar het te onthullen monument, wellicht dezelfde weg als de Joodse mannen 80 jaar geleden hebben afgelegd.
Onderaan dit artikel staat de volledige brief gepubliceerd die Maria Monasso-Roes heeft voorgelezen tijdens de bijeenkomst voorafgaand aan de onthulling van het Joods werkkamp monument in Lievelde.
Ceremoniële onthulling
Tientallen bezoekers scharen zich rond het gedenkmonument. Joep en Joop nemen het zwarte doek eraf en de bezoekers laten het monument op zich inwerken. Een minuut stilte volgt. Na de ceremonie mogen bezoekers, volgens Joods gebruik, een steen leggen op een daarvoor bestemde plek op het monument. Eén van de bezoekers is de heer Wolterinck, hij woont vlakbij het monument. Zijn hele leven heeft hij gewoond in het zelfde huis, wat ten tijde van de oorlog vlakbij het werkkamp stond. “Het werkkamp was al weg toen ik geboren werd. Wel ken ik de verhalen van mijn ouders over het werkkamp,” vertelt Wolterinck. “De Duitsers, hadden een deel van ons huis ingenomen. De mooiste kamer hadden ze ingepikt, zodat ze daar zelf konden verblijven.” Wolterinck is blij dat er nu een monument staat dat de Joden van werkkamp Lievelde herdenkt. Het monument heeft een opvallende plek gekregen aan de toegangsweg van en naar Lievelde, zo blijft de herinnering zichtbaar. Op een informatiebord naast het monument staat een korte uitleg over het Joodse werkkamp.
 |
 |
|
| Toespraak Godfried Nijs voorafgaand aan de onthulling van het monument. Foto: Martie Rouwmaat. | Het monument met rechts voormalig buurtbewoner van het Joodse werkkamp Joop te Brake. Foto: Martie Rouwmaat. |
 |
 |
|
| Bij het monument worden bloemen en steentjes gelegd. Foto: Martie Rouwmaat. | Het informatiebord dat naast het monument staat. Foto: Martie Rouwmaat. |
De bewaard gebleven brief van Aharon Salomon Hartog
Aharon Salomon Hartog uit Lochem was getrouwd met Branca Brest. Hij was slager, net als zijn vader. Ook Aharon werd tewerkgesteld in het Joodse werkkamp Lievelde.
Aharon schreef een brief naar de familie Hurenkamp in Lochem. Deze brief is bewaard gebleven. Zo kunnen wij deze aan u voorlezen. Het geeft een goed beeld van het leven in het kamp.
Tekst gaat verder onder de foto.
 |
| Maria Monasso-Roes leest een bewaard gebleven brief voor van Aharon Salomon Hartog, die hij vanuit het werkkamp schreef. Foto: Dinès Quist. |
"Lichtenvoorde, 30 augustus 1942
Beste familie Hurenkamp,
Van tante Branca heeft u zeker wel het een en ander van mijn lotgevallen gehoord. Nu, naar omstandigheden moet ik maar tevreden zijn. We hebben gelukkig goed gezelschap aan elkaar, slapen op een kamer en werken bij elkaar. We moeten in een zandweg putten graven van 1 meter diep. Het viel me eerst niet mede, maar als je het een tijdje gedaan hebt en een beetje routine hebt opgedaan, gaat het nogal. Mijn vrouw schreef, dat u bij haar was. Ik denk wel vaak aan de beide lieve kinderen. De flesch doet goede diensten. Ik heb wel gezien dat de thermosfleschen het gauw opgeven. Is mijnheer Westra al terug? Wilt u hem dan de groeten doen? We krijgen geregeld berichten uit Staphorst. Vraag maar aan mijn vrouw waar dat ligt. We moeten doen alsof we soldaten zijn. ’s Morgens het wolletje maken, wat voor mij niet gemakkelijk is, want handigheid is mijn fort niet. Maar mijn kamergenoten zijn allen even geschikt. 19 personen, waaronder een vader en een zoon, drie kleermakers, een smid, een paar handelsreizigers en natuurlijk een slager in ruste, of anders gezegd op non-activiteit. De werktijd is lang. Om vijf uur opstaan. Om 10 voor half zeven vertrekken. Om zeven uur op het werk. Negen tot negen uur 15 uur rust. Om twaalf uur schafttijd tot kwart voor een. Van drie tot kwart over drie rusten. Dan tot kwart voor vijf. Vorige week kregen we bezoek !!! van een R.A. zou Benneke zeggen. We moesten allen in de houding gaan staan en heeft de kamers nagekeken. Voor mijn schoonzuster in Zwolle is het ook erg. Alleen in zo'n groot huis. Maar als men hier is, hoort men zoveel narigheid, dat men er soms niet aan denken kan. En toch moeten we de moed er maar inhouden en denken, na regen komt zonneschijn, en eenmaal zal de tijd toch komen, trouwens alle kampbewoners zijn vol goeden moed. Nu beste menschen stop ik, maar wilt u mijnheer Haanstra de groeten geven van mijnheer Denneboom uit Apeldoorn? Dat is een kamergenoot van mij. Wilt u de groeten aan mijn vrouw overbrengen en wensch u en de kinderen het beste vriendelijk groeten van A. Hartog.
Werkkamp Lievelde Kamer 2 Lichtenvoorde
Zo vermeldt de brief.
Op 2 oktober 1942 werden de Joodse dwangarbeiders naar het station in Lievelde gebracht en vervolgens ging de reis nar Westerbork.
Tussen 3 en 5 oktober kwam Aharon dus aan in kamp Westerbork. Ook Branca was opgepakt tijdens de razzia’s en naar Westerbork vervoerd. Zij behoorden tot de ongeveer 13.000 mensen die in die dagen aankwamen. Het kamp was overvol.
In de weken daarna reed de trein vanuit kamp Westerbork naar Auschwitz, twee keer per week. Branca en Aharon Hartog-Brest moesten mee met het transport naar Auschwitz op 19 oktober 1942. Ze werden meteen na aankomst, op 21 oktober 1942, vermoord. Branca was toen 47 en Aharon 52 jaar oud."