Op mijn knieën lig ik op straat. Een sponsje in mijn hand. Een emmertje water en koperpoets binnen handbereik. Samen met Tineke poets ik Stolperstenen. En met ons nog een groepje vrijwilligers. De kleine monumentjes maken al een tijd enorme indruk op me. Je hebt ze vast wel eens gezien: messing steentjes in het trottoir, die net iets boven de rest uitsteken, zodat je erover struikelt. Een project van de Duitse kunstenaar Gunther Demnig.
01-05-2019 - Column Linda Commandeur: Oerend Smart
Struikelen over verhalen.
(Gepubliceerd in de Groenlose Gids van 1 mei 2019).
Stolpersteine, Duits voor struikelstenen, is een internationaal project. Demnig legt steentjes van 10 bij 10 centimeter in het trottoir voor woningen waar mensen in de Tweede Wereldoorlog uit huis zijn gehaald of als laatste gewoond hebben voordat ze moesten vluchten voor het Naziregime. Dit kunnen Joden zijn of mensen die in het verzet zaten en verraden zijn. Maar ook dwangarbeiders, Roma en Sinti of andere slachtoffers van de Duitse bezetter.
Jaren geleden las ik een interview met Demnig, waarom het struikelstenen zijn:'..omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen". Op de Stolperstenen staan naam, geboortejaar, jaar van deportatie of arrestatie en de datum en plaats van overlijden van het door Nazigeweld omgekomen slachtoffer. Ik zie toch nog regelmatig Stolpersteine die gelijk liggen met de stoep of zelfs iets verzonken zijn. Onwetende stratenmakers die een stoepje opnieuw leggen? Of verzakken ze gewoon?
In de Achterhoek kom je de Stolperstenen op veel plaatsen tegen. In Aalten liggen er 34, in Borculo 54, in Geesteren één en dertien in Eibergen. Zeven in Wehl, twee in 's-Heerenberg en ook in Winterswijk. Het verbaast me dat er in Lochem slechts twee liggen, aangezien daar een grote Joodse gemeenschap woonde en er zelfs een synagoge is. In mijn eigen woonplaats Groenlo zijn er maar liefst 67 geplaatst. Toch is dat ook weer niet zo heel gek. Demnig komt ze zelf leggen, maar daarvoor zijn financiën nodig. Elk steentje kost 120 euro. Gelukkig zijn er op heel veel plekken mensen die zich hiervoor inzetten.
Of er nog veel Joden in de Achterhoek zijn, weet ik eigenlijk niet. Gelukkig zijn er nog wel veel plekken die ons hieraan herinneren. Ga maar eens kijken in bijvoorbeeld Lochem, Borculo, Aalten en Winterswijk. En wanneer ik zelf rondleidingen geef in Groenlo, sta ik altijd stil bij de Joodse begraafplaats die hier binnen de stadsgracht ligt. In tegenstelling tot veel plaatsen waar Joden buiten de gracht of stad begraven werden. En is je weleens opgevallen dat het Grolse dialect veel woorden heeft, die je elders in de Achterhoek niet hoort? Jofel (mooi), sjikse (vrouw), majem (regen) bijvoorbeeld, zijn Jiddisch én typisch Grols.
Juist deze week ben ik me weer bewust van deze geschiedenis. En al jaren denk ik: wat zou het mooi zijn wanneer Achterhoek Toerisme deze bijzondere verhalen aan elkaar rijgt in een mooie route. Niet alleen rond 4 en 5 mei, maar het hele jaar zichtbaar. Met een link naar het heden en de toekomst. Maar wie weet zijn ze er al mee bezig? Volgend jaar vieren we immers 75 jaar vrijheid. Vandaag ben ik in ieder geval blij dat ik er weer even aandacht aan kan geven.
Met dank aan Linda Commandeur.
Bron: Groenlose Gids 01-05-2019
 |
| Linda Commandeur staand bij de zojuist gepoetste Stolperstenen op het adres Beltrumsestraat 43. |